یااباصالح المهدی(عج)

فرقه اشاعره

در اوايل قرن چهارم و اواخر قرن سوم، اهل حديث دو دسته شدند:
1. حنابله، يعنى تابعان احمدبن حنبل.
2. اشاعره كه پيروان ابوالحسن اشعرى (شاگرد قاضى عبدالجبار معتزلى ) بودند.
ابوالحسن اشعرى (260-324ه.ق) كه خود ابتدا معتزلى بود در جستجوى راهى معتدل در ميان عقل‏گرايى افراطى معتزله و خردگريزى اهل حديث برآمد. نتيجه نهايى كار او پذيرش آراء اهل حديث همراه با نوعى تبيين عقلى براى آنها بود و نتوانست اشكالات اساسى ديدگاه اهل حديث همچون جبرگرايى را حل كند. او از بين اعتقادات اهل حديث، اصول زير را برگزيد.
عقايد اشاعره‏
1. عدم وحدت صفات الهى با ذات ؛ (نفى توحيد صفاتى)
2. عموميت اراده و قضا و قدر الهى در همه امور، از جمله در افعال انسان ؛
3. شرور، مانند خيرات از جانب خدا است ؛
4. مختار نبودن بشر و مخلوق خدا بودن اعمال او ؛
5. حسن و قبح افعال، ذاتى نيست ؛ بلكه شرعى است و عدل نيز امرى شرعى است نه عقلى و ذاتى ؛
6. رعايت لطف و اصلح بر خدا واجب نيست ؛
7. قدرت انسان بر فعل، توأم با فعل است، نه پيش از آن ؛
8. انسان آفريننده عمل خود نيست بلكه اكتساب كننده آن است ؛
9. تنزيه مطلق خداوند و نفى هرگونه شباهت ميان خدا و غيرخدا ؛
10. خداوند در قيامت با چشم ديده مى‏شود ؛
11. فاسق، مؤمن (مسلمان) است ؛
12. مغفرت، بدون توبه اشكال ندارد ؛ همچنان كه عذاب مؤمن بلااشكال است ؛
13. عالم حادث زمانى است ؛
14. كلام خدا قديم است، اما كلام نفسى نه كلام لفظى ؛
15. كارهاى خدا براى غايت و غرضى نيست ؛
16. تكليف مالايطاق بلا مانع است ؛
17. شفاعت بلااشكال است ؛
18. كذب و تخلف وعده بر خدا جايز نيست ؛
19. پذيرش اوصاف خبرى خداوند، بدون تشبيه خدا به مخلوقات و تعيين كيفيت آنها
بنگريد :
الف. مرتضى مطهرى، همان، صص 57 - 59 ؛
.ب. رضا برنجكار، آشنايى با فرق و مذاهب اسلامى، صص 125 - 133، قم : طه، چاپ دوم، 1374.
از آنچه بيان شد به خوبى روشن مى‏شود كه اشاعره و اهل حديث، در عين حال كه در برخى موارد اختلاف داشتند، كاملاً در مقابل معتزله قرار گرفتند و در مسأله عدل الهى، اختيار انسان و… كاملاً ضد هم بودند.

فقه اهل سنت‏
در بخش فقه و احكام، اهل سنت به چهار گروه اصلى تقسيم مى‏شوند: حنفى (پيروان ابوحنيفه )؛ مالكى (پيروان مالك )؛ شافعى (پيروان شافعى ) و حنبلى (پيروان احمدبن حنبل ). اين گروه‏هاى چهارگانه، در قرن سوم و چهارم با؛ ر.ك: رسول جعفريان، تاريخ تحول دولت و خلافت، (قم: دفتر تبليغات اسلامى، چاپ سوم )، ص 245 الى 248 ؛ محمد مشكور، فرهنگ فرق اسلامى، (انتشارات آستان قدس رضوى، 1375، چاپ سوم )، ص 238 ؛ مهدى پيشوايى، سيره پيشوايان، (قم: مؤسسه آغاز دوران امامت حضرت صادق(ع) به وجود آمدند.امام صادق، بخش زندگانى امام صادق‏عليه السلام ) ؛ مرتضى مطهرى، روحانيت، (قم، دفتر تبليغات اسلامى، چاپ اول، 1365 )، ص 67.
در بين اهل سنت تا قرن هفتم، حق اجتهاد محفوظ بود؛ در اين قرن به علل خاص تاريخى، با برگزارى شورايى اين حق از علما سلب گرديد و آنان مجبور شدند براى هميشه، از نظريات علماى قرن دوم و سوم هجرى تبعيت كنند و از اينجا مسأله حصر مذاهب فقهى، به مذاهب چهارگانه به وجود آمد.عبدالرحمن الجزيرى، الفقه على المذاهب الاربعه، (بيروت، دارالفكر، 1406 ه.ق ).
اختلاف اين چهار گروه، بيش از آن است كه در يك پاسخ بگنجد. براى اطلاع از اين اختلافات، مى‏توان به كتاب‏هاى مفصل‏ترى رجوع كرد؛ مانند: الفقه على مذاهب الاربعه‏همان. .

اندیشه های کلامی اشاعره

بسیاری از اندیشه های کلامی اشاعره در تقابل با دیدگاه های کلامی معتزله شکل گرفت. از آنجا که بررسی هر یک از این موضوعات کلامی در مقالۀ جداگانه ای مورد بررسی قرار می گیرد لذا در این بخش تنها اشارۀ اجمالی به آنها خواهیم داشت؛ مسئله ایمان و مومن دانستن مرتکب گناه کبیره، اعتقاد به عدم وحدت صفات با ذات (برخلاف نظر معتزله)، اعتقاد به جبر، تنزیه مطلق ( ردّ هر گونه شباهت و مماثلت میان خدا و ما سوا وجود ندارد)، رویت خداوند در قیامت، اعتقاد به حدوث زمانی عالم، اعتقاد به قدیم بودن کلام الهی، جواز تکلیف به ما لا یطاق و …

برای مثال، در بحث رویت خداوند، اشاعره بر خلاف معتزله معتقد بودند که اگر خداوند موجود است پس باید قابل رویت باشد، اما در عین حال نباید برای خدا جهت، مکان، صورت و… تصور کرد (در مقالات مربوط به مسائل کلامی، توضیح این دیدگاه خواهد آمد).

مسئله خلق افعال از دیگر اعتقادات اساسی اشاعره است؛ پیروان اشاعره معتقدند خداوند خالق افعال انسان است و انسان افعال خود را تنها کسب می کند و نه اینکه آنها را ایجاد کند. 

یکی از اعتقادات اساسی پیروان اشاعره اعتقاد به حسن و قبح نقلی است. از دیدگاه آنها ملاک حسن و قبح شرع است و عقل ما به تنهایی توانایی شناخت و تمییز خوب و بد را ندارد. به دلیل همین اعتقاد اساسی، اشاعره معتقدند تکلیف به مالایطاق جایز است. معتزله و امامیه معتقدند خداوند انسان ها را به آنچه که از حد توان آنها خارج است امر نمی کند. به نظر آنها تکلیف به مالا یطاق برای فاعل حکیم قبیح است. برخلاف این دو گروه، اشاعره معتقدند؛ از آنجا که خداوند هر آنچه می کند خوب است، پس تکلیف به مالایطاق هم برای خداوند جایز است. حتی بر خداوند جایز است که نیکوکاران را عذاب دهد و به ظالمان پاداش نیک دهد و … مبنای بسیاری از این اندیشه ها، اعتقاد به حسن و قبح شرعی است.